در كرانه جنوبي درياي خزر ، تالابي واقع است كه اگر چه بسياري از ما ايرانيان آن را به نام مرداب انزلي مي‌شناسيم به تائيد كارشناسان و صاحب نظران زنده و زندگي بخش است.
تالاب انزلي با مساحت ۱۹۳كيلومتر مربع از مهمترين زيستگاههاي پرندگان مهاجر در جهان بشمار مي‌رود و با توجه به اهميت جهاني كه به‌ويژه بعنوان پناهگاه پرندگان آبزي دارد، سال ۱۳۵۴در سايت رامسر به ثبت رسيد و سال ۱۳۷۲در فهرست مونترو ثبت شد و حفاظت از آن در اولويت قرار گرفت.
* ارزشها و فوايد
مديركل حفاظت محيط زيست گيلان در مورد تالاب انزلي به خبرنگار ايرنا گفت : تالاب زيستگاه ۲۳۱گونه گياهي و ۱۳۸گونه جانوري به‌شمار مي‌رود.
گياهاني مانند لاله مردابي، نيلوفر آبي، مريم‌آبي، سرخس آبزي، ني،لويي ، شاه بلوط آبي، عدسك آبي، جلبك سبز آبزي، هزار برگ سنبله، گوشاب شانه‌اي و پريوش كوچك در تالاب انزلي نمو مي‌كنند.
تالاب انزلي همچنين محل زمستان گذراني و يا زندگي پرندگاني نظير قو ، حواصيل ، انواعي از اردك ، كشيم ، كاكايي ، پرستوي دريايي ، چلچله ، گيلانشاه ، باكلان ، فيلوش و غيره است.
" كامران زلفي نژاد" افزود: تالاب انزلي منبع درامد مهمي براي مردم بومي از طريق شكار، صيد ماهي ، صنايع دستي و همچنين محل بازديد حدود يك ميليون گردشگري خارجي و داخلي در سال است.
وي خاطرنشان كرد: طبق براوردهاي بين‌المللي خدمات زيست بومي تالاب انزلي از تصفيه آلودگي‌ها گرفته تا مكان زمستان گذراني پرندگان و زادآوري آبزيان و غيره سالانه به ازاي هر هكتار ۱۴هزار دلار برآورد شده است.
معاون تحقيقاتي پژوهشكده آبزي پروري كشور، تالاب انزلي را بزرگترين پرورشگاه ماهيان در جنوب درياي خزر خواند.
" حجت خداپرست" گفت از جمله ماهياني كه در تالاب انزلي زيست مي‌كنند مي توان به اردك ماهي، كاراس، كپور وحشي، كولي، سوف و ماهي سفيد اشاره كرد.
به گفته وي ، علاوه‌بر اين كه تالاب انزلي در تكثير طبيعي ماهيان در سواحل جنوبي درياي خزر نقش موثري دارد سالانه چندين ميليون بچه ماهي در مجتمع تكثير و پرورش ماهي گيلان توليد و در تالاب رهاسازي مي‌شود.
مدير پروژه پايلوت تطبيقي تالاب انزلي گفت: تالاب به محيطي گفته مي‌شود كه داراي آب آزاد با عمق حداكثر شش متر باشد ولي مرداب آب آزاد نيست بلكه باتلاقي پوشيده‌از ني و ساير گياهان است كه‌سطح آب آزاد در آن ديده نمي‌شود.
دكتر " يوسف فيلي زاده " در رابطه با ارزشهاي تالاب انزلي گفت: از جمله ارزشهاي تالاب مي‌توان به كنترل سيلابهاي مخرب اشاره كرد.
وي تصريح كرد: تالاب عامل اصلي مهار سيلابهاي ۱۱رودخانه بالا دست بشمار مي‌رود و شهر انزلي را كه بيشترين متوسط بارندگي سالانه در كشور را دارد از آب گرفتگي محافظت مي‌كند.
وي اظهار داشت: تالابها موجب تعادل اقليمي حرارتي در منطقه مي‌شوند و از سرما و گرماي شديد هوا جلوگيري مي‌كنند.
به گفته وي محيط فرحبخش تالاب انزلي اين تالاب را به عنوان مكان مناسبي براي اكوتوريسم يا گردشگري طبيعي تبديل كرده است .
دكتر فيلي زاده خاطرنشان كرد: تالاب با خاصيت خودپالايي خود در رفع نمك از آبهاي شور و تركيبات ين دار از آبهاي مختلف نقش دارد.
معاون جهاد كشاورزي بندرانزلي گفت: تالاب انزلي منبع مهم ذخيره آب است و مي‌تواند در تامين آب كشاورزي روستاهاي اطراف نقش مهمي ايفا كند.
"چنگيز شبرنگ" متذكر شد: آن دسته از روستاهاي حاشيه تالاب كه در برخي ايام سال با مشكل كمبود آب كشاورزي روبرو هستند مي‌توانند در صورت سرمايه‌گذاري و هدايت آب از آب تالاب براي اراضي كشاورزي بهره‌مند شوند.
پرورش ماهي ، برداشت مناسب علوفه و ني از تالاب فرصتهاي مناسب اقتصادي ديگر تالاب انزلي است.
*چالشها
كارشناسان طرح مطالعاتي حفاظت تالاب انزلي ( متشكل از جهاد كشاورزي، محيط زيست و آژانس همكاري‌هاي بين‌المللي ژاپن ) در مورد چالشهاي تالاب انزلي گفتند: به دليل ورود فاضلاب و تخليه زباله جامد از شهرهاي مجاور از جمله رشت از كيفيت آب تالاب كاسته شده است.
بر اساس تحقيقات اين گروه، ميزان كل بار آلودگي وارده به تالاب انزلي در حدود ۱۱۶هزار تن در سال تخمين زده شده است .
به گفته آنها در بين منابع آلودگي فاضلابهاي خانگي با ۱۰۷هزار تن ، اراضي كشاورزي و منابع دامي به ترتيب بيشترين ميزان الودگي را ايجاد مي‌كنند.
ورود جريان آب آلوده به تالاب باعث آلودگي آلي و بروز پديده غني‌سازي آب با مواد مغذي مي‌شود.
آلودگي آبي حيات گونه‌هاي مختلف ماهي را در معرض مخاطره قرار مي‌دهد.
اين تحقيقات همچنين حاكي از آن است كه تخليه مداوم رسوبات بر سرعت خشك شدن تالاب و تبديل آن به خشكي مي‌افزايد.
به همين دليل بخش جنوبي تالاب به علت انتقال رسوبات از حوزه آبخيز در حال خشك شدن است و از اين نظر داراي شرايط بدي است .
تخليه زباله در رودخانه‌هاي منتهي به تالاب از ديگر چالشهااست. زباله‌هاي جامد جمع‌آوري نشده اغلب در مناطقي نامناسب مانند حاشيه رودخانه‌ها و يا تالاب انباشته مي‌شود.
تجمع زباله به طور محسوس زيبايي چشم‌انداز طبيعي تالاب را كاهش مي‌دهد و مواد سمي موجود در زباله اثرات منفي شديدي بر جوامع گياهي و جانوري خواهد گذاشت.
از سوي ديگر تالاب انزلي تحت تاثير بلند مدت نوسانهاي سطح آب درياي خزر است.
دكتر فيلي زاده اظهار داشت : نتايج تحقيقات حاكي از ارتباط بالا آمدن سطوح آب دريا و منابع آب شيرين است . بر اين اساس يك متر افزايش سطح آب دريا موجب كاهش ضخامت ۴۰متر از منابع آب شيرين مي‌شود.
به‌گفته وي همچنين بالاآمدن آب دريا باعث فشار معني‌دار بر تعداد زيادي از موجودات زنده در اكوسيستم‌هاي خشكي و آبي محيطهاي اطراف درياها مي‌شود.
وي خاطرنشان كرد: نتايج برخي تحقيقات نشان داد كه تاثير مستقيم بالاآمدن آب دريا بر فعاليت‌هاي اكولوژيكي تالابها بوده به طوري كه اين محيط ها كليه خواص حفظ و نگهداري موجودات بومي اين مناطق را از دست مي‌دهند.
استفاده نامناسب از تالاب ، فقدان نظارت و كنترل بر تردد قايقها ، تعرض به اراضي تالاب از ديگر چالشهاي موجود است.
كارشناسان ژاپني با تائيد اين كه دولت ايران در خلال اتخاذ سياست ملي براي حفاظت محيط زيست اقدامات ارزنده‌اي را در جهت حفاظت ازتالاب و استفاده معقول و خردمندانه از منابع آن انجام داده است ، متذكر شدند:
اين اقدامات تاكنون نتوانسته روند تخريب تالاب را متوقف نمايد.
*راهكارها
كارشناسان ، جلوگيري از ورود آلاينده‌هاي شهري و صنعتي از شهرهاي اطراف (انزلي، رشت، صومعه‌سرا و خمام ) مديريت دفع زباله و تصفيه فاضلاب ، منطقه‌بندي زيست محيطي براي مديريت و برنامه‌ريزي و بهره‌برداري خردمندانه و اصولي از تالاب را از مهمترين راههاي جلوگيري از آلودگي تالاب مي‌دانند.
همچنين آموزش و اطلاع رساني در مورد راههاي پيشگيري از آلودگي ، حفظ تنوع زيستي ، هماهنگي بين سازمانها و موسسات و آبخيزداري از ديگر راهكارهاي اصولي حفاظت از تالاب است .
"بهروز بهروزي راد" محقق و مدرس حوزه تالابها معتقد است ارزش تالابها كمتر از چاههاي نفت و معادن طلا نيست .
وي افزود: تالابها خيلي قبل از نفت بوده‌اند و بعد از آن هم‌اگر تخريبها و آلودگي‌ها كاهش يابد، باقي خواهند ماند.
دكتر "ايتارو اوكودا" معاون ژاپني طرح مطالعاتي تالاب انزلي در مورد تالاب انزلي گفت: اگر در ژاپن چنين تالابي وجود داشت مردم اين كشور تمام توان خود را براي حفاظت آن به كار مي‌گرفتند.
احداث شبكه فاضلاب و كارخانه كمپوست در شهرهاي رشت و انزلي نويد خوبي براي حفاظت از تالاب زيباي انزلي است.
تالاب انزلي بخشي سبز از بهشت ايران زمين است ، بياييد همگي در حفظ آن كوشا باشيم .
